دکتر سعید نقوی

 آموزش و پرورش پایه و بنیاد هرگونه اصلاح در جامعه است. به واقع توسعه یک کشور و هر گونه نهادینه کردن قانون پذیری، فساد گریزی، اخلاق مداری و رعایت حقوق شهروندی در جامعه، از انسان شروع می شود و بدون تربیت انسانِ اخلاقی و توسعه گرا نمی توان جامعه ای اخلاقی و پیشرفته را انتظار داشت. اصلاح ساختارها، روش ها، فرآیندها، هر گونه تغییر یا تحولی در سازمان ها و مدیران قبل از متحول کردن نظام آموزش و پرورش، و تکریم واقعی معلم ره به جایی نخواهد برد. به نظر می رسد به معنای اتم کلمه، توسعه فرهنگی زیربنای توسعه سیاسی و توسعه اقتصادی می باشد و لازمه توسعه فرهنگی، استقرار یک سیستم هوشمند و مترقی در نظام آموزش و پرورش است. نظام آموزش و پرورش یک کشور می تواند سازننده فرهنگی متعالی و مترقی باشد که ضمن احترام به سنت ها و مواریث فرهنگی گذشته، نواندیش و نوگرا بوده و با هر گونه جمود، ایستایی، رخوت و عقب گردی مقابله کرده، با نگرش انتقادی و تحلیلی، سایه شوم استحمار و استثمار، و دگم و کژی و کج اندیشی و تقلید کورکورانه را به کناری زده و چراغ فروزان عقلانیت و حکمت و خلاقیت را بر سر راه توسعه و پیشرفت یک کشور و یک ملت منور سازد.

نظام آموزش و پرورش می تواند تک تک انسان های جامعه را آنچنان خلاق، نقاد، پژوهشگر و تحلیل گر پرورش دهد که در برابر دیوارها، بلندی ها و درهای بسته، زانو نزده و کمر خم نکرده و با اعتقاد به فرهنگِ “یا راهی پیدا خواهم کرد یا راهی خواهم ساخت“ کشور و جامعه را از بزنگاه  های تاریخی و پرتگاه های اجتماعی  نجات دهند، و در مقابل می تواند چنان آدمی را مقلد و متعصب و مضطرب و متذلل بار آورد که هرگونه نوآوری و افق های جدید را از او بگیرد. لازمه دمیدن هوای تازه به بوستان فرهنگ، تكامل معرفت و شناخت مردم يك جامعه است و وظيفه آموزش و پرورش در اين زمينه محوری و اساسی است، زيرا آموزش و پرورش بايد بتواند افراد متمايز از يكديگر را، بر سر سفره تعلیم و تربیت بنشاند و آنها را از علم و اخلاق بهره مند سازد و طرق ارتباط را به آنها بیاموزد تا از راه تعامل فرهنگى، دگرگونى مثبت در زندگی اجتماعی یک کشور حاصل گردد.

 در دهه چهارم انقلاب که کشور با مشکلات و معضلات متعدد اقتصادی و اجتماعی دست به گریبان است، به نظر می رسد راه حل اساسی، ریشه ای و همیشگی برون رفت از این مشکلات و ساخت یک جامعه اخلاقی و توسعه یافته، ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش کشور است. قانون نمی تواند متکفل اخلاق در جامعه باشد و در واقع ساخت جامعه اخلاقی نه از دستان بسته قانون، که از عهده نظام دانا و هوشمندآموزش و پرورش برمی آید. در بحث توسعه نیز باید گفت بدون انسان مترقی و توسعه یافته، نمی توان به جامعه ای توسعه یافته نائل آمد و انسان مترقی نیز در یک نظام آموزش و پرورش توانمند و قدرتمند ساخته می شود.

در این راستا اولین و مهمترین اقدامی که باید انجام شود تغییر نگاه دولتمردان و سیاست گذاران به نظام آموزش و پرورش است. تا زمانی که آموزش و پرورش، هم سطح و همتراز سایر برنامه ها و طرح های اقتصادی و سیاسی و … بوده و از اهمیت دست چندمی برخوردار باشد و هرگونه اصلاح و نوسازی در حوزه های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی بدون نگاه به آموزش و پرورش و خارج از مدار آن باشد، تغییر محسوسی اتفاق نمی افتد. هرگونه هزینه کرد درست و هدفمند برای آموزش و پرورش، نوعی سرمایه گذاری سودزا و بلند مدت تلقی می شود چراکه بعدها ملاحظه خواهیم کرد میزان ارتکاب جرم و جنایت، قانون گریزی و لاابالی گری، فقر و فساد و فحشا در جامعه کاهش پیدا کرده از هزینه های اضافی حاکمیت و دولت کاسته شده، و همچنین سطح مشارکت مردم در مسائل اجتماعی و توسعه ملی، و همچنین برخورداری مردم از زندگی سالم و درست نیز افزایش یافته است.

 دومین اقدام بعد از تغییر نگاه دولتمردان به آموزش و پرورش، افزایش سهم آن از تولید ناخالص داخلی و درآمدهای ملی است. در کشورهای پیشرفته یا کشورهایی که عزم جدی به توسعه دارند، سهم آموزش و پرورش از تولید ناخالص داخلی بیشتر از 5 درصد و حتی در بعضی از آنها تا 12 درصد هم است اما متاسفانه در کشور ما این رقم همواره زیر 5 درصد بوده و حتی در مواقعی از رشد منفی هم برخوردار شده است. مضافا درآمد فرهنگیان کشور نیز در مقایسه با بیشتر کشورها پایین و غیرقابل قبول بوده، بطوریکه در کشورهای اروپایی، درآمد سالیانه یک معلم بطور میانگین در حدود 60 هزار دلار است در حالیکه در ایران کمتر از یک ششم آن می باشد. آیا تربیت نسلی با هویت مستقل، عزتمند، دینی و دارای شاخص های ممتاز و جریان ساز که مورد تاکید مقام معظم رهبری است با این شرایط و با این درجه اهمیت، قابل حصول است؟

آیا در کشوری که برای تربیت نسل آینده آن، کمترین هزینه انجام می شود، می توان انتظار شکوفایی و پیشرفت داشت؟ آیا کاری مهمتر و خطیرتر از امر تعلیم و تربیت، و آموزاندن و پرورش دادن وجود دارد؟ اگر بیشترین دستمزد برای معلمان که تربیت کننده انسان های این جامعه هستند تعلق نگیرد، پس برای چه کسانی باید تعلق بگیرد؟ چه شغلی مهمتر از معلمی و چه رسالتی سنگین تر از تعلیم و تربیت است که توجه جدی و درجه اول دولتمردان ما را از آموزش و پرورش منحرف و به خودش جلب می نماید؟ حقیقت این است که شعار “منزلت معلم“ سر دادن و  از آن طرف، معیشت و دریافتی آنان ماها تیتر یک روزنامه ها، و نقل محافل و  مجالس شدن، و در مقابل پاداش های بعضا میلیونی کارکنان برخی ادارات و سازمان ها در اعیاد و مناسبت های گوناگون با هم نمی خواند!

 سومین اقدام، کنار رفتن سایه سنگین سیاست از سر علم و فرهنگ، و حاکم شدن خود دانشمندان و عالمان بر امورات و تصمیمات ساحت تعلیم و تربیت است. از نظر علمی، مشارکت کارکنان در مدیریت سازمان و نیز شایسته سالاری در انتصابات تبدیل به یک اصل شده است، در حالیکه در آموزش و پرورش که منبع و مصدر علم و دانش است شاهدیم بیشتر از اینکه تصمیمات با مشارکت خود معلمان و با ابتناء بر یافته های علمی انجام گیرد، با دخالت سیاست توام بوده، و در انتصابات و تصمیمات بی آنکه خود معلمان و فرهنگیان تاثیری داشته باشند، از بیرون و بعضا با بازی های سیاسی اعمال نظر می شود. در حالیکه شیوه درست این است که با شورایی شدن ادارات آموزش و پرورش در شهرستان ها و استان ها، و متعاقب آن در وزارتخانه، معلمان به دور از آلودگی ها و آمیختگی ها به بازی ها و صف بندی های سیاسی و جناحی، خود متولی سیاست گذاری ها، برنامه ریزی ها و انتصابات بوده و دست غیر را از ساحت تعلیم و تربیت دور نگه دارند. معلمان و خادمان تعلیم و تربیت از مسئولین و دولتمردان به حق انتظار دارند در تصمیم گیری های مهم و کلان آموزش و پرورش و نیز کشور سهیم و تاثیرگذار بوده و از آنان استفاده حداقلی نشود، اما شاهدیم که مسئولین و مدیران در راهپیمایی ها و تظاهرات ملی و انقلابی، از معلمان انتظار دارند که دانش آموزان را بسیج کرده و به صحنه آورند، اما در مسائل مهم دیگر، به آنان وقعی ننهاده، توجهی ننموده و خود به تنهایی و فارغ از مشورت های داهیانه آنان تصمیم می گیرند.

نتیجه گیری

آموزش و پرورش رکن اساسی توسعه، و پایه و بنیاد هرگونه اصلاح در جامعه است، و لذا در مارتون بزرگ توسعه و پیشرفت کشورها، ممالکی موفق خواهند بود که آموزش و پرورش را، پایه و اساس سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های خود قرار دهند. نیروی انسانی، منبع اصلی ثروت ملتهاست و لذا کشوری که قادر نباشد دانش و مهارت افراد جامعه را توسعه دهد و از آن در شقوق مختلف توسعه فرهنگی، اقتصادی و سیاسی به نحو مؤثری بهره برداری نماید، گوی سبقت را به رقبا خواهد باخت. و در این میان باید شان و منزلت معلمان و معماران اندیشه و شخصیت انسان ها، توسط مسئولین و دست اندرکاران به درستی فهمیده شده، و منیع و رفیع مستدام نگه داشته شود.

در پایان، روز معلم را به تمامی اساتید میهنم تبریک عرض نموده و از خداوند منان برای همه دلسوزان و زحمت کشان عرصه تعلیم و تربیت، آرزوی مزید عزت و دوام حکمت دارم.

در ازل حکم تو آن بود که سر حلقه حکمت باشی

 تا ابد شغل تو آن است که معمار محبت باشی